Bretton Woods sisteminin çökmesindilk evvel biroldukca yorumcu doların artık dünya parası olarak kalamayacağını, tahtının sarsılacağını öne sürmüşlerdi. Belçikalı iktisatçı Robert Triffin, 1960 yılında Bretton Woods sisteminin sonunda gelip bir açmaza dayanacağını ileri sürdü. O senelerda altın karşılığı basıldığı için rezerv para pozisyonundaki dolara, ABD ortasından olduğu kadar dış dünyadan da talep vardı. Triffin’e nazaran cari açık veren ABD, bu açığı kapatmak için dolar basıp dünyaya dağıtmaya devam ettikçe beşerler, ABD hazine kasalarındaki altının bu kadar doların karşılığını vermeye yetmeyeceğini düşünecek ve dolara itimat azalacaktı. Cari açığı kapatmak üzere dolar basmakla dolara inanç sağlamak içinde oluşan çelişki Triffin Çelişkisi (Paradoksu) ismiyle anılır oldu. Triffin’in öngörüsü 1971’de gerçekleşti ve Bretton Woods sistemi çöktü, dolar da öbür paralar üzere karşılıksız kalmış oldu. Ne var ki bu gelişme doların dünya parası olarak devam etmesine pürüz olmadı.
2008 Global Finans Kriziyle birlikte Triffin’in öngördüğü çok dolar basılması gündeme geldi ve ABD Merkez Bankası Fed’in bilanço büyüklüğü bu vakitte on kat arttı. Bu büyük bolluk bollaşan her şeyin kıymetinin düşmesinde olduğu üzere doların da pahasını düşürdü ve itimat sarsılmasına uğramasına yol açtı. bu vakitte bir yandan Çin Yuan’ının IMF tarafınca rezerv para olarak kabul edilmesi ve SDR sepetine dâhil edilmesi, bir yandan ülkelerin birbiriyle karşılıklı ticaret münasebetlerini kendi paralarıyla kurmaya çalışmaları doları devirmese de sallamaya başladı.
Dolara son darbe Rusya’dan geldi. Ukrayna savaşı niçiniyle kendisine ambargo uygulanan Rusya, kendisine cephe alan ülkelere yapacağı doğalgaz satışını dolar ya da euroyla değil rubleyle yapacağını deklare etti. Rusya, bu atakla savaş niçiniyle kıymeti süratle düşmüş olan rubleye paha kazandırmayı hedefliyor. Birinci ağızda Rusya Merkez Bankası faizi yüzde 10’dan 20’ye çıkararak rubledeki paha düşüşünü frenlemeye yöneldi. Bu adım, Rus vatandaşlarının rubleden dolara dönmesini (dolarizasyon) önlemek için atılmıştı. Akabinde da bu tedbir geldi. Bu durumda Rusya’dan doğal gaz alan ülkeler ellerindeki dolar yahut euroları rubleye çevirecekler. Bu da rubleye olan talebi artırarak rublenin paha kazanmasını sağlayacak.
Bunlara ek olarak dünyada süratle artan bir kripto para piyasası var. Kripto para piyasasında süreç bakılırsan paraların toplam kıymeti bugün prestijiyle 2 trilyon doların üzerinde bulunuyor. Her ne kadar bunlar bu evrede para üzere satın almalara aracılık edemese de ileride bu pozisyona geçmeyeceklerini söyleyemeyiz. ötürüsıyla kripto paralardan doların tahtına gelen ve giderek artacak olan darbeyi de göz önünde bulundurmak gerekiyor.
Öte yandan dolara dayalı bir grup ödeme sistemlerinin yerine mahallî paralara ve bilhassa Çin Yuan’ına dayalı kimi sistemlere geçiş için çalışmalar yürütülüyor. Çin’in, dünyanın en büyük ticaret hacmine sahip ülkesi pozisyonunda olduğu dikkate alınırsa Asya’dan başlayarak dünyaya yayılan bir siteme liderlik etmesi sürpriz olmaz.
Son olarak ABD’de enflasyonun giderek hızlanması dolara olan inancı sarsacak değerli bir gelişme olarak karşımıza çıkacaktır. Yıllık yüzde 2 amacına karşılık enflasyonun yüzde 8’e gelip dayanmış olması doların kuvvetli pozisyonunu yıpratıcı bir gelişme olarak karşımıza çıkıyor.
Bunlara karşılık doların tahtını çabucak terk etmesini beklemek hakikat olmaz. Bunun birkaç sebebi var: (1) bu biçimde bir paranın herkesçe kabul edilmiş bir dünya parası fonksiyonu görmesi alış verişlerde ve paha ölçümünde değerli bir kolaylık sağlıyor. İki ülkenin karşılıklı kendi paralarıyla ticarete girmesi kur sorunu ve paha ölçme sıkıntısı açısından çeşitli meseleler yaratabilir. Bir para ünitesinin dünya parası pozisyonuna geçebilmesi için dolar kadar tanınmış ve kabul edilmiş olması gerekiyor. örneğin euro bu pozisyona erişemedi. (2) Çok sayıda ülkenin merkez bankalarının rezervlerinde önemli fiyatta dolar ve dolara bağlı ABD Hazine kâğıdı bulunuyor. Bu ülkeler içinde Japonya (1,3 trilyon dolar), Çin (1,1 trilyon dolar) ve İngiltere (609 milyar dolar) birinci üç sırada bulunuyor. Bu ülkeler doların başına bir iş gelmesini, en azından rezerv yapıları değişmeden, desteklemezler. (3) ABD’nin global finans sistemi üstündeki tesiri devam ettiği sürece doların bu darbelerden etkilenmekle bir arada yıkılmasının güç olduğunu da belirtmemiz gerekir.
Sonuç ve Öngörü
Siyaset bilimi jargonuyla söz etmek gerekirse ABD, global sistemin ‘hegemon’ gücü pozisyonunda bulunuyor. 20’inci yüzyılın başlarında, birinci dünya savaşı daha sonrasında, İngiltere’den devraldığı bu pozisyonunu ikinci dünya savaşı daha sonrasında düzgünce pekiştirdi. Soğuk savaş periyodunda iki kutuplu hale gelen dünyanın batı tarafında ABD’nin hegemon durumu devam etti. Karşısında Rusya vardı ve Çin o devirde yeni yeni güçleniyordu. Globalleşmeyle başlayan gelişmeler ve Çin’in giderek güç kazanması dünyadaki istikrarları de değiştirmeye başladı. ABD, hala dünyanın en kuvvetli iktisadı ve dolar da hala dünya parası pozisyonunda bulunuyor. Ne var ki bunun sonsuza kadar bu biçimde gitmesi mümkün değil. Çin, bir süre daha sonra gücünü parasına da bağlarına de yansıtacak.
Avrupa Birliği Rus petrol ithalatına ambargo hazırlanıyor
Prof Dr Binhan Elif YILMAZ: Global güzelleşme göstergeleri savaş ile birlikte süratle bozuluyor
Global tahvil fonlarından büyük kaçış: Satış haftalık 1,5 milyar dolardan 14,5 milyar dolara fırladı
2008 Global Finans Kriziyle birlikte Triffin’in öngördüğü çok dolar basılması gündeme geldi ve ABD Merkez Bankası Fed’in bilanço büyüklüğü bu vakitte on kat arttı. Bu büyük bolluk bollaşan her şeyin kıymetinin düşmesinde olduğu üzere doların da pahasını düşürdü ve itimat sarsılmasına uğramasına yol açtı. bu vakitte bir yandan Çin Yuan’ının IMF tarafınca rezerv para olarak kabul edilmesi ve SDR sepetine dâhil edilmesi, bir yandan ülkelerin birbiriyle karşılıklı ticaret münasebetlerini kendi paralarıyla kurmaya çalışmaları doları devirmese de sallamaya başladı.
Dolara son darbe Rusya’dan geldi. Ukrayna savaşı niçiniyle kendisine ambargo uygulanan Rusya, kendisine cephe alan ülkelere yapacağı doğalgaz satışını dolar ya da euroyla değil rubleyle yapacağını deklare etti. Rusya, bu atakla savaş niçiniyle kıymeti süratle düşmüş olan rubleye paha kazandırmayı hedefliyor. Birinci ağızda Rusya Merkez Bankası faizi yüzde 10’dan 20’ye çıkararak rubledeki paha düşüşünü frenlemeye yöneldi. Bu adım, Rus vatandaşlarının rubleden dolara dönmesini (dolarizasyon) önlemek için atılmıştı. Akabinde da bu tedbir geldi. Bu durumda Rusya’dan doğal gaz alan ülkeler ellerindeki dolar yahut euroları rubleye çevirecekler. Bu da rubleye olan talebi artırarak rublenin paha kazanmasını sağlayacak.
Bunlara ek olarak dünyada süratle artan bir kripto para piyasası var. Kripto para piyasasında süreç bakılırsan paraların toplam kıymeti bugün prestijiyle 2 trilyon doların üzerinde bulunuyor. Her ne kadar bunlar bu evrede para üzere satın almalara aracılık edemese de ileride bu pozisyona geçmeyeceklerini söyleyemeyiz. ötürüsıyla kripto paralardan doların tahtına gelen ve giderek artacak olan darbeyi de göz önünde bulundurmak gerekiyor.
Öte yandan dolara dayalı bir grup ödeme sistemlerinin yerine mahallî paralara ve bilhassa Çin Yuan’ına dayalı kimi sistemlere geçiş için çalışmalar yürütülüyor. Çin’in, dünyanın en büyük ticaret hacmine sahip ülkesi pozisyonunda olduğu dikkate alınırsa Asya’dan başlayarak dünyaya yayılan bir siteme liderlik etmesi sürpriz olmaz.
Son olarak ABD’de enflasyonun giderek hızlanması dolara olan inancı sarsacak değerli bir gelişme olarak karşımıza çıkacaktır. Yıllık yüzde 2 amacına karşılık enflasyonun yüzde 8’e gelip dayanmış olması doların kuvvetli pozisyonunu yıpratıcı bir gelişme olarak karşımıza çıkıyor.
Bunlara karşılık doların tahtını çabucak terk etmesini beklemek hakikat olmaz. Bunun birkaç sebebi var: (1) bu biçimde bir paranın herkesçe kabul edilmiş bir dünya parası fonksiyonu görmesi alış verişlerde ve paha ölçümünde değerli bir kolaylık sağlıyor. İki ülkenin karşılıklı kendi paralarıyla ticarete girmesi kur sorunu ve paha ölçme sıkıntısı açısından çeşitli meseleler yaratabilir. Bir para ünitesinin dünya parası pozisyonuna geçebilmesi için dolar kadar tanınmış ve kabul edilmiş olması gerekiyor. örneğin euro bu pozisyona erişemedi. (2) Çok sayıda ülkenin merkez bankalarının rezervlerinde önemli fiyatta dolar ve dolara bağlı ABD Hazine kâğıdı bulunuyor. Bu ülkeler içinde Japonya (1,3 trilyon dolar), Çin (1,1 trilyon dolar) ve İngiltere (609 milyar dolar) birinci üç sırada bulunuyor. Bu ülkeler doların başına bir iş gelmesini, en azından rezerv yapıları değişmeden, desteklemezler. (3) ABD’nin global finans sistemi üstündeki tesiri devam ettiği sürece doların bu darbelerden etkilenmekle bir arada yıkılmasının güç olduğunu da belirtmemiz gerekir.
Sonuç ve Öngörü
Siyaset bilimi jargonuyla söz etmek gerekirse ABD, global sistemin ‘hegemon’ gücü pozisyonunda bulunuyor. 20’inci yüzyılın başlarında, birinci dünya savaşı daha sonrasında, İngiltere’den devraldığı bu pozisyonunu ikinci dünya savaşı daha sonrasında düzgünce pekiştirdi. Soğuk savaş periyodunda iki kutuplu hale gelen dünyanın batı tarafında ABD’nin hegemon durumu devam etti. Karşısında Rusya vardı ve Çin o devirde yeni yeni güçleniyordu. Globalleşmeyle başlayan gelişmeler ve Çin’in giderek güç kazanması dünyadaki istikrarları de değiştirmeye başladı. ABD, hala dünyanın en kuvvetli iktisadı ve dolar da hala dünya parası pozisyonunda bulunuyor. Ne var ki bunun sonsuza kadar bu biçimde gitmesi mümkün değil. Çin, bir süre daha sonra gücünü parasına da bağlarına de yansıtacak.
Avrupa Birliği Rus petrol ithalatına ambargo hazırlanıyor
Prof Dr Binhan Elif YILMAZ: Global güzelleşme göstergeleri savaş ile birlikte süratle bozuluyor
Global tahvil fonlarından büyük kaçış: Satış haftalık 1,5 milyar dolardan 14,5 milyar dolara fırladı