Türkiye’de ekonomik krize bağlı olarak artan hayat pahalılığı, geçim krizini de birlikteinde getirdi. Konut kiralarından temel besin mamüllerine kadar her şey ateş kıymeti. İktisat uzmanları ise önümüzdeki günlerde daha da güçlü günlerin kapıda olduğunu belirtiyor. Türkiye’de en büyük sorunun enflasyon değil, açlık ve sefalet olduğunu belirten iktisat uzmanı Atilla Yeşilada, “Çok önemli bir fakirleşme yaşıyoruz. Toplumun esasen gevşeyen toplumsal bağlarını sarsan ve bence kış aylarında geniş çapta şiddet olaylarına niye olacak bir fakirleşme bu” ikazında bulundu.
‘ŞU ANDAKİ ENFLASYON DAHA ÇOK 70’LERE BENZİYOR’
Yeşilada, iktisattaki mevcut durumu ve yarına dair öngörülerini Sözcü’den Ruhat Mengi’ye anlattı. Yeşilada’nın sorulara verdiği karşılıklardan kimileri şöyleki:
Sayın Yeşilada, tanınmış kimi ekonomistler devamlı olarak “yüksek enflasyonla yaşamaya alışmamız gerektiğini” söylüyorlar fakat emeklisi, memuru, çalışanıyla toplumun büyük bölümleri zorlukla yaşamaya çalışırken, yapılan artırıma karşın açlık hududunun altında bir taban fiyat varken süratle artan enflasyonla yaşamaya alışmak nasıl olur, bir yolu var mıdır?
Bunlar artık biz ekonomistlerin kullandığı basmakalıp sözler haline geldi, ferdî kanaatimi söyleyeyim; bence en büyük sorun enflasyon değil, açlık ve sefalet, epey önemli bir fakirleşme yaşıyoruz. Toplumun aslına bakarsanız gevşeyen toplumsal bağlarını sarsan ve bence kış aylarında geniş çapta şiddet olaylarına niye olacak bir fakirleşme bu. Enflasyonla yaşamaya alışmak bir ikaz, öğüt niteliğinde almıyorum bunu. Bu çeşitte bir enflasyonla yaşamaya alışamayız. 90’larda alışmıştık, hepimiz o günleri az epey hatırlıyoruz zira bütün gelir, fiyat ve fiyatlar eş vakitli olarak yükseliyordu, 93’te kısa mühlet bir bankada çalıştım, 3 ayda bir bize artırım veriyorlardı. Yani, fiyat artışlarıyla gelir artışları az fazlaca başa baş gidiyordu, makus bir devir demiyorum ancak yüksek enflasyonlu hayata bir geçiş yapmıştık. Şu andaki enflasyon daha fazlaca 70’lere benziyor.
‘BÖYLE DEVAM EDERSE MERKEZ BANKASI HAVLU ATAR’
Merkez Bankası (MB) müdahale etmese şu anda dolar rahatlıkla 20, 22 liraya çıkar” diyorsunuz. Merkez Bankası devamlı milyar dolarlar satarak doların artması engelleniyor, 17-17,5 lira içinde inip çıkıyor. MB’nin bozduracağı dövizler seçime ulaşana kadar yetecek mi?
Yetmez, kışı bile çıkarmaz, bu türlü müdahaleye devam ederse Merkez Bankası havlu atar. Merkez Bankası’nın döviz artışına müdahale edebileceği döviz ölçüsü 30 milyar dolar, tahminen onun da biraz altına indi lakin yalnız piyasadan, Türkiye’de bireysellerden ve dövizleri çalınan şirketlerden gelen talep yok, bir yandan da mani olamadığınız dış açığı finanse edeceksiniz, artık mali sistemde bireylerin mevduatı haricinde özel bölümde döviz bırakmadılar, hepsini emdi Merkez Bankası. Özel kesimin ne kadar kullanmadığı, yedek olarak biriktirdiği döviz var ise hepsi Merkez Bankası’na geçti, buna karşın elindeki kullanılabilir döviz ölçüsü artmıyor, daima bir kaçak var. O kaçak artık yaz aylarında turizm niçiniyle biraz daha ufak gözüküyor ama turizm gelirleri eylülde bittiğinde ya da bir daha millet bir biçimde heyecana gelip bir siyasi olaydan dolayı yahut dünyada olan bir hadiseden dolayı dolara hamle ettiğinde Merkez Bankası’nın savunma sınırı da çökecek ve biz bir defa daha 21 Aralık 2021 gününe geri döneceğiz. 21 Aralık’ı hatırlarsak, o gün bu Kur Muhafazalı Mevduat icat edilmeseydi dolar 100 liraya da gidebilirdi, bunlar panik atakları, buralarda artık işin bedeli, ederi, fiyatı kalmıyor, herkes ne kıymetine olursa olsun döviz elde etmek için dehşetle saldırıyor, denize düşmüşsünüz can artık aramak için yanınızdakini itiyorsunuz o denli bir durum. Lakin dolar-TL 20’yi aştığında bireylerin de döviz mevduatlarına kısıtlama gelir, onların da döviz mevduatlarını istedikleri üzere çekip kullanmaları engellenir, krizi önlersiniz, onun yerine buhran ve inanç buhranı gelir.
ARTIK KREDİ KARTLARINA NE KADAR ÖDEYECEĞİMİZİ HESAPLAYAMIYORUZ
Enflasyon o kadar süratli artıyor ki artık kredi kartlarına ne kadar ödeyeceğimizi hesaplayamaz hale geldik, bu durumda sizin de bankada gereksiniminiz için tutmak zorunda olduğunuz TL ölçüsü daima, artıyor, bunu dövize geçmenin manası yok, bunu yapabilenler esasen oldukcatan kaçtılar.
ON MİLYARLARCA DOLAR YURTDIŞINA KAÇTI
2016 darbe teşebbüsünden bu yana fazlaca büyük paralar kaçtı. Özel bankacılarla konuştum; on milyarlarca dolar yurt dışına nakledildi, bu biçimdedan beri de bu aralıklı olarak devam ediyor. İsim vermeyeyim lakin kimileri paralarını kaçıramaz, prestiji olan, dev bir holdingin sahibi olan şahıslar Türkiye’deki paralarını kolay kolay yurt dışına çıkaramaz, hesap sorarlar. Saraydan bir telefon gelir, onlar mecburen tutuyor fakat zımnî zenginler, AKP’nin zenginleri hepsi kaçırdı paralarını yurt dışına.
O PARA YOK
Youtube konuşmanızda “Önümüzdeki aylarda 15-30 milyar dolara gereksinimimiz var, bunu da bulamayız” dediniz konuşmanızda, Cumhurbaşkanı’nın sırayla ziyaret ettiği Birleşik Arap Emirlikleri ve başka ülkelerden alamazlar mı?
söylemiş olduklerim seçimdilk evvel olabilir, dediğim üzere bütün bunları birbirine kontaklı görmek lazım. Kimse bu parayı vermez. Bir de şunu karıştırıyoruz; Birleşik Arap Emirlikleri’nin şu anda bile ben Hazine’sinde 15 milyar dolar nakit olduğunu zannetmiyorum, BAE, Suudi Arabistan bunlar servetleri devasa yükseklikte ülkeler fakat kimse nakit döviz yahut kendi para ünitesini bulundurmaz, bunlarla yatırım yapılır yahut yurt haricinde FED’e emanet edilir, Avrupa Merkez Bankası da dahil cebinden 15 milyar dolar çıkarıp Türkiye’ye verebilecek kimse yok, o boyutta bir yatırım da olmaz. Almaya kalksalar Türkiye’de o boyutta satılacak mal yok şu anda.
İki nokta daha var; Bu noktada kimse Erdoğan’a yardım etmez artık, Erdoğan’ın siyasi mesleğinin seçimde sona ereceğini herkes biliyor. İkincisi, şu anda hiç bir Rus, Çin, Arap gelip de Türkiye’de bir mal, fabrika, toprak almaya kalkmaz, zira muhalefet fazlaca açıkça vurguladı; “Yaptığınız bütün süreçleri yargıya taşıyarak yargı kontrolüne, Sayıştay kontrolüne açacağız, en ufak bir eksik görürsek malınıza el koyacağız” dedi. ötürüsıyla şu anda dışardan hiç bir biçimde, kimseden Erdoğan’a yardım etmek için, seçim kazanması için Türkiye’ye para girmez. Şunu açıklayayım; niçin bu ödemeler istikrarı, döviz biter olayı yaşanmaz, zira o noktaya gelmedilk önce Ankara’da bir dirhem stratejik akıl kaldıysa vatandaşın bankadaki döviz mevduatına kısıtlama koyacak, “çekemezsin” diyecekler ve o döviz mevduatı Türkiye’nin epeyce zorunlu ithalat muhtaçlığını karşılamak için kullanılacaktır, vadesi gelen dış borçların ödenmesinde kullanılacak.
3 ay evvel de “Dolarda zelzele olacak diyordunuz, 2 ay, bir ay evvel de dediniz. O zelzele oldu mu, yoksa daha büyüğünü bekliyor muyuz?
Ben “deprem olacak” dediğimde dolar 14,5 liraydı, artık bakıyorum dolar 17,50 olmuş, yüzde 20’den çok paha kaybetmiş, daha zelzelenin ne kadar büyüğü beklenebilir ve bu olmaya devam edecek. Zira daima olarak doların yükselmesini engellemek için tıpkı yanlışları yenidenlıyoruz, siz daima olarak yanlış ilaç aldığınızda hastalığın uygunlaşmasını beklenemez alışılmış ki.
“Türkiye’yi bu durumdan çıkaracak adam arıyoruz, kimi alana çıkarırsak bize gol çıkarır” demiştiniz, şu anda siz denetim ediyor olsanız alana sizi alsak bize iktisatta gol çıkarır mısınız
Başta Sayın Erdoğan olduğu sürece, onu saha kenarında grubun koçu, antrenörü olarak nazaranlim Ronaldo’yu da getirseniz gol mol çıkmaz, niçini şu; gol attığında alandan alınacak, işte Naci Ağbal’ın ne eksiği vardı? Benim olmama gerek yok ki, iktisat diploması olan, master yapmış doktora yapmış biri sorunu hayli rahatlıkla çözer. Türkiye’de çözülemeyecek, daha doğrusu çözülmesi epeyce vakit alacak birtakım meseleler var, örneğin eğitim sistemini bugün reforme etseniz 15 yıl daha sonra sonuç alırsınız, örneğin insan kalitesi; bütün entelektüeller, profesörler, sanatkarlar, iş insanları yurt dışına kaçmış, bunlar vakit alır ancak birtakım şeyleri de epeyce kolay düzeltebilirsiniz.
Duvar
Röportajın tamamını buradan okuyabilirsiniz.
‘ŞU ANDAKİ ENFLASYON DAHA ÇOK 70’LERE BENZİYOR’
Yeşilada, iktisattaki mevcut durumu ve yarına dair öngörülerini Sözcü’den Ruhat Mengi’ye anlattı. Yeşilada’nın sorulara verdiği karşılıklardan kimileri şöyleki:
Sayın Yeşilada, tanınmış kimi ekonomistler devamlı olarak “yüksek enflasyonla yaşamaya alışmamız gerektiğini” söylüyorlar fakat emeklisi, memuru, çalışanıyla toplumun büyük bölümleri zorlukla yaşamaya çalışırken, yapılan artırıma karşın açlık hududunun altında bir taban fiyat varken süratle artan enflasyonla yaşamaya alışmak nasıl olur, bir yolu var mıdır?
Bunlar artık biz ekonomistlerin kullandığı basmakalıp sözler haline geldi, ferdî kanaatimi söyleyeyim; bence en büyük sorun enflasyon değil, açlık ve sefalet, epey önemli bir fakirleşme yaşıyoruz. Toplumun aslına bakarsanız gevşeyen toplumsal bağlarını sarsan ve bence kış aylarında geniş çapta şiddet olaylarına niye olacak bir fakirleşme bu. Enflasyonla yaşamaya alışmak bir ikaz, öğüt niteliğinde almıyorum bunu. Bu çeşitte bir enflasyonla yaşamaya alışamayız. 90’larda alışmıştık, hepimiz o günleri az epey hatırlıyoruz zira bütün gelir, fiyat ve fiyatlar eş vakitli olarak yükseliyordu, 93’te kısa mühlet bir bankada çalıştım, 3 ayda bir bize artırım veriyorlardı. Yani, fiyat artışlarıyla gelir artışları az fazlaca başa baş gidiyordu, makus bir devir demiyorum ancak yüksek enflasyonlu hayata bir geçiş yapmıştık. Şu andaki enflasyon daha fazlaca 70’lere benziyor.
‘BÖYLE DEVAM EDERSE MERKEZ BANKASI HAVLU ATAR’
Merkez Bankası (MB) müdahale etmese şu anda dolar rahatlıkla 20, 22 liraya çıkar” diyorsunuz. Merkez Bankası devamlı milyar dolarlar satarak doların artması engelleniyor, 17-17,5 lira içinde inip çıkıyor. MB’nin bozduracağı dövizler seçime ulaşana kadar yetecek mi?
Yetmez, kışı bile çıkarmaz, bu türlü müdahaleye devam ederse Merkez Bankası havlu atar. Merkez Bankası’nın döviz artışına müdahale edebileceği döviz ölçüsü 30 milyar dolar, tahminen onun da biraz altına indi lakin yalnız piyasadan, Türkiye’de bireysellerden ve dövizleri çalınan şirketlerden gelen talep yok, bir yandan da mani olamadığınız dış açığı finanse edeceksiniz, artık mali sistemde bireylerin mevduatı haricinde özel bölümde döviz bırakmadılar, hepsini emdi Merkez Bankası. Özel kesimin ne kadar kullanmadığı, yedek olarak biriktirdiği döviz var ise hepsi Merkez Bankası’na geçti, buna karşın elindeki kullanılabilir döviz ölçüsü artmıyor, daima bir kaçak var. O kaçak artık yaz aylarında turizm niçiniyle biraz daha ufak gözüküyor ama turizm gelirleri eylülde bittiğinde ya da bir daha millet bir biçimde heyecana gelip bir siyasi olaydan dolayı yahut dünyada olan bir hadiseden dolayı dolara hamle ettiğinde Merkez Bankası’nın savunma sınırı da çökecek ve biz bir defa daha 21 Aralık 2021 gününe geri döneceğiz. 21 Aralık’ı hatırlarsak, o gün bu Kur Muhafazalı Mevduat icat edilmeseydi dolar 100 liraya da gidebilirdi, bunlar panik atakları, buralarda artık işin bedeli, ederi, fiyatı kalmıyor, herkes ne kıymetine olursa olsun döviz elde etmek için dehşetle saldırıyor, denize düşmüşsünüz can artık aramak için yanınızdakini itiyorsunuz o denli bir durum. Lakin dolar-TL 20’yi aştığında bireylerin de döviz mevduatlarına kısıtlama gelir, onların da döviz mevduatlarını istedikleri üzere çekip kullanmaları engellenir, krizi önlersiniz, onun yerine buhran ve inanç buhranı gelir.
ARTIK KREDİ KARTLARINA NE KADAR ÖDEYECEĞİMİZİ HESAPLAYAMIYORUZ
Enflasyon o kadar süratli artıyor ki artık kredi kartlarına ne kadar ödeyeceğimizi hesaplayamaz hale geldik, bu durumda sizin de bankada gereksiniminiz için tutmak zorunda olduğunuz TL ölçüsü daima, artıyor, bunu dövize geçmenin manası yok, bunu yapabilenler esasen oldukcatan kaçtılar.
ON MİLYARLARCA DOLAR YURTDIŞINA KAÇTI
2016 darbe teşebbüsünden bu yana fazlaca büyük paralar kaçtı. Özel bankacılarla konuştum; on milyarlarca dolar yurt dışına nakledildi, bu biçimdedan beri de bu aralıklı olarak devam ediyor. İsim vermeyeyim lakin kimileri paralarını kaçıramaz, prestiji olan, dev bir holdingin sahibi olan şahıslar Türkiye’deki paralarını kolay kolay yurt dışına çıkaramaz, hesap sorarlar. Saraydan bir telefon gelir, onlar mecburen tutuyor fakat zımnî zenginler, AKP’nin zenginleri hepsi kaçırdı paralarını yurt dışına.
O PARA YOK
Youtube konuşmanızda “Önümüzdeki aylarda 15-30 milyar dolara gereksinimimiz var, bunu da bulamayız” dediniz konuşmanızda, Cumhurbaşkanı’nın sırayla ziyaret ettiği Birleşik Arap Emirlikleri ve başka ülkelerden alamazlar mı?
söylemiş olduklerim seçimdilk evvel olabilir, dediğim üzere bütün bunları birbirine kontaklı görmek lazım. Kimse bu parayı vermez. Bir de şunu karıştırıyoruz; Birleşik Arap Emirlikleri’nin şu anda bile ben Hazine’sinde 15 milyar dolar nakit olduğunu zannetmiyorum, BAE, Suudi Arabistan bunlar servetleri devasa yükseklikte ülkeler fakat kimse nakit döviz yahut kendi para ünitesini bulundurmaz, bunlarla yatırım yapılır yahut yurt haricinde FED’e emanet edilir, Avrupa Merkez Bankası da dahil cebinden 15 milyar dolar çıkarıp Türkiye’ye verebilecek kimse yok, o boyutta bir yatırım da olmaz. Almaya kalksalar Türkiye’de o boyutta satılacak mal yok şu anda.
İki nokta daha var; Bu noktada kimse Erdoğan’a yardım etmez artık, Erdoğan’ın siyasi mesleğinin seçimde sona ereceğini herkes biliyor. İkincisi, şu anda hiç bir Rus, Çin, Arap gelip de Türkiye’de bir mal, fabrika, toprak almaya kalkmaz, zira muhalefet fazlaca açıkça vurguladı; “Yaptığınız bütün süreçleri yargıya taşıyarak yargı kontrolüne, Sayıştay kontrolüne açacağız, en ufak bir eksik görürsek malınıza el koyacağız” dedi. ötürüsıyla şu anda dışardan hiç bir biçimde, kimseden Erdoğan’a yardım etmek için, seçim kazanması için Türkiye’ye para girmez. Şunu açıklayayım; niçin bu ödemeler istikrarı, döviz biter olayı yaşanmaz, zira o noktaya gelmedilk önce Ankara’da bir dirhem stratejik akıl kaldıysa vatandaşın bankadaki döviz mevduatına kısıtlama koyacak, “çekemezsin” diyecekler ve o döviz mevduatı Türkiye’nin epeyce zorunlu ithalat muhtaçlığını karşılamak için kullanılacaktır, vadesi gelen dış borçların ödenmesinde kullanılacak.
3 ay evvel de “Dolarda zelzele olacak diyordunuz, 2 ay, bir ay evvel de dediniz. O zelzele oldu mu, yoksa daha büyüğünü bekliyor muyuz?
Ben “deprem olacak” dediğimde dolar 14,5 liraydı, artık bakıyorum dolar 17,50 olmuş, yüzde 20’den çok paha kaybetmiş, daha zelzelenin ne kadar büyüğü beklenebilir ve bu olmaya devam edecek. Zira daima olarak doların yükselmesini engellemek için tıpkı yanlışları yenidenlıyoruz, siz daima olarak yanlış ilaç aldığınızda hastalığın uygunlaşmasını beklenemez alışılmış ki.
“Türkiye’yi bu durumdan çıkaracak adam arıyoruz, kimi alana çıkarırsak bize gol çıkarır” demiştiniz, şu anda siz denetim ediyor olsanız alana sizi alsak bize iktisatta gol çıkarır mısınız
Başta Sayın Erdoğan olduğu sürece, onu saha kenarında grubun koçu, antrenörü olarak nazaranlim Ronaldo’yu da getirseniz gol mol çıkmaz, niçini şu; gol attığında alandan alınacak, işte Naci Ağbal’ın ne eksiği vardı? Benim olmama gerek yok ki, iktisat diploması olan, master yapmış doktora yapmış biri sorunu hayli rahatlıkla çözer. Türkiye’de çözülemeyecek, daha doğrusu çözülmesi epeyce vakit alacak birtakım meseleler var, örneğin eğitim sistemini bugün reforme etseniz 15 yıl daha sonra sonuç alırsınız, örneğin insan kalitesi; bütün entelektüeller, profesörler, sanatkarlar, iş insanları yurt dışına kaçmış, bunlar vakit alır ancak birtakım şeyleri de epeyce kolay düzeltebilirsiniz.
Duvar
Röportajın tamamını buradan okuyabilirsiniz.