DÖNGÜSEL MODA: TARLADAN DOLABA!

Musa

New member
Birleşmı̇ş Milletler, bu yılın başında iklim değişikliğinin etkilerı̇, tesirlerine adaptasyonu ve tesirlerin hasarları konusunda bı̇r rapor yayınlamıştı. Rapora göre, değı̇şen hava koşulları bı̇tkı̇ örtülerı̇nı̇n ve hayvanların ölümüne sebebı̇yet verdı̇ğı̇ gı̇bı̇ yakın vakitte kıtlık ve su külfetleri da baş göstermeye başlayacak. Sürecı̇ yavaşlatmak, belkı̇ yer yer durdurabı̇lmek ismine tam manasıyla köklerı̇mı̇ze gerı̇ dönmek, toprağı elden geçı̇rmek gerekı̇yor! Tarımcılığa yatırım yapmaya başlayan modaya göz atıyoruz.

Biraz ilham almak, biraz “hımm sanki bu kıyafetleri kim nasıl giyiyormuş” düşüncesiyle son vakit içinderda sokak tarzı influencer’larını Instagram’da takibe almaya başladım. Bu cümleyi kurmak bana oyuna 10 yıl geriden katılıyormuşum hissi verdi gerçi. Takip ettiğim kişi Seul’de yaşıyor. Jacquemus, Ami Paris, Loewe’nin en son parçaları onda! Bunları bir arada kullanmak için bizi bir cumartesi sabahı şehrin en düzgün vintage ve ikinci el parçalar satan mağazalarında gezintiye çıkarıyor. Hoşuma gitti. Akabinde sırtı püsküllü bir jean ceket yakaladı. Her şey çok uygun, ta ki ağzından şu cümle dökülene kadar: “Instagram’da paylaşmak için fotoğraf çekilirim, sanırım bir kezden çok giyinmem fakat bana yakışacağını düşünüyorum.” İkinci el olduğu için onu bir defa giymek olayı meşrulaştırmıyor doğal.

Geçtiğimiz kasım ayında internette yayılan bir fotoğraf vardı. Görene yılgınlık hissi aşılıyordu. Öfkelendiriyordu. Çünkü kendi hayatımızda attığımız ufak adımları aslında geçersiz kılıyordu. Öfkelendiriyordu, çünkü geleceğimizi elimizden alıyordu. Şili’deki Atakama çölünde yakılmayı bekleyen çöplerden bahsediyorum. Çöp dedimse yanlış anlamayın. Tahminen yalnızca birkaç sefer giyilen çoğunluğu süratli moda markalarına ilişkin kıyafetlerdi. Kullandığımız birkaç pipet bize suçluluk hissi uyandırırken bu çöp sahnesini görünce hayat ta önemli fark yaratmadığınızı görüyorsunuz. Atakama çölü tek bir örnek değil. 2017 yılında Pasifik Okyanusu’nun güneyinde yer alan Handerson adasından 37 milyondan fazla plastik çöp çıkarılmıştı.

Son birkaç yıldır Los Angeles’ta, Vegan Moda Haftası düzenleniyor. Bu yılki etkinlikleriyse 13-15 Haziran’daydı. Bu bağlamda ipek ve yün dahil hiçbir hayvansal üründen üretilmiş kıyafet sergilenmediği üzere koleksiyonların doğada çözünmeleri de gözetiliyor.

GERÇEK DÜŞMAN TOPLUMSAL MEDYA MI?
Daha ucuz olduklarından dolayı revaçta olan süratli giysi markalarının satışlarının çok süratli artması da kıyafetlerin ta- mamen Instagram’da poz vermek için satın alınma düşüncesinden kaynaklanıyor. 2000’lerin ikinci yarısında, 2010’ların neredeyse tamamında moda sektöründeki, kâr oranlarını domine eden bir endüstriydi süratli giysi. 2010’ların ikinci ya- rısında güzel polis – kötü polis oyununda modanın çirkin yüzünü açığa çıkarmak, onun hakkında konuşmak daha popüler olunca gidişatın yavaşlayacağı ya da aksine döneceği bekleniyordu. Bilakis bugün süratli moda markaları altın çağını yaşamaya devam ediyor. Suçlu olağan ki yalnızca süratli olanlar değil, yalnızca üretim ve tüketim oranları çok daha fazla olduğundan göz önündeler.

E-ticaret kanallarında bile birçok süratli marka doğmaya başladı. Shein 2020 sonunda pazarda 10 milyar dolar büyüklüğünde bir hisseye sahip oldu. E-ticaret markası bugün sonun başlangıcı olarak görülüyor. Sonuçta her seferinde bir kara koyun seçme yoluna gidiyoruz. Shein’in, neredeyse toplumsal medya algoritmalarını taklit eden bir yapısı var. Instagram akışlarını güzel tarayıp popüler olabilecekleri daha çok üretiyor. Tıpkı kıyafetle ikinci sefer fotoğraflanmak istemeyenler için bir vaha. Daha ucuz, daha çok seçenek.

Alibaba, ucuz fiyat siyasetiyle yarara geçen bir başka market. Online alışverişte 8,4 büyüklüğünde bir hacme sahip. Genel olarak moda endüstrisi yılda 150 milyar dolar büyüklüğünde kıyafet üretiyor, satıyor.

Döngüsel modanın en önemli temsilcilerinden biri CO. Dolaplarda yer alması beklenen temel parçaları minimal bir estetikle sunuyor. bununla birlikte sezonsuz.


Toplanmış pamuktan gömlek
8400 TL, CO


DOĞRUSAL ÜRETİM X DÖNGÜSEL ÜRETİM
Gelelim bu süreci değiştirme, yeşil bir döngü oluşturmaya. Üretimde hangi gereçlerin kullanıldığını bilmek şu açıdan önemli. Bir parça miladını doldurmak üzereyken biyolojik ve organik olarak toprağa geri dönebilecek mi? Bu gereçler tıpkı doğal gübreler üzere toprağı besleyebilecek mi? Döngüsel olanın sürdürülebilir ve ileri dönüştürülmüş bir üründen farkı işte bu. Bir sihir üzere daha önce hiç var olmamış üzere tüm izlerini ortadan kaldırabilecek mi?

Bir kazağın yapıldığı gereç organik olmadığında alışılmış ki işlemlerden geçerek farklı formlarda, farklı malzemelerle dönüştürülebiliyor. Bunun için bir daha endüstriyel işlemler gerekiyor. İşte aslında bu yüzden geri dönüşüm, doğal kaynakların tükenme riskine karşı en güzel çözüm değil. Bu yüzden STK’lar ya da sürdürülebilirlik alanında çalışan iş kolları, her “geri dönüştürülmüş” ve “sürdürülebilir” etiketli ürünün doğa dostu olmadığını ve dev markaların greenwashing yaptığının altını çiziyorlar. (Tabii ki, geri dönüşüm karbon ayak izini, çöp ölçüsünü ve çevre kirliliğini azaltıyor. Bu yüzden yalnızca etikette yazılanı değil, tedarik zincirindeki kıssanın tamamını bilmek önemli.)

2000 yılından beri üretilen kıyafetlerin oranının iki katına çıktığını, lakin birçok ürünün 10 kezden daha az giyildiğini biliyor muydunuz? Birleşmiş Milletler’in raporuna göre kıyafetlerimiz ve üretilen ayakkabılar küresel ölçekte karbon emisyonunun yüzde 8’inden sorumlu. Geçen her saniyede koca bir çöp kamyonuna eşdeğer kıyafet ya yakılıyor ya da toprağa gömülüyor.

Sentetik gereçlerden üretilen ya da kimyasal işlemlerden geçirilerek tasarlanan kıyafetlerin biyolojik olarak ayrışabilmesi içinse 200 yıla ihtiyaç var. Bu sırada çöllere atılan ve yanan plastik gereçler ve lastikler üzere ziyanlı hususlar açığa çıkıyor doğal. bir daha geçtiğimiz kış Katar’da çöllerde yakılan otomobil lastiklerini hepimiz televizyonlardan izledik.

LEMLEM

BÜYÜK RESME BAKMAK
Döngüsel moda, tek bir üründen ve o tek bir ürünün yararlarından çok, büyük resmi görmeyi gerektiriyor. Ürünün öyle bir potansiyeli olmalı ki tüm moda sistemlerini baştan tanımlayabilsin. Tasarım ya da üretimi sırasında atıkları, etrafa saçtığı kirliliği ortadan kaldırmalı ya da en aza indirmeli. Lakin asıl önemli olan şey doğal yollarla yeni bir hayat verilebilmesi. Bu tarifi, Dame Ellen MacArthur yapıyor. MacArthur bir denizci ve İngiltere’deki Science Museum’la işbirliği yaparak Ellen MacArthur Foundation’ı kurdu ve döngüsel iktisat üzerine çalışıyor. Kurumun asıl hedefi iklim krizi, biyoçeşitliliğin yok oluşu, atık ve çevre kirliliği üzerine çalışmak. Moda endüstrisinden akademilerdeki profesörlere kadar farklı ağlardan beşerler birlikte çözüm yaratmak üzere baş başa veriyor.

Ellen MacArthur Foundation, bundan birkaç ay önce bir kitap yayınladı. Döngüsel bir iktisada, döngüsel bir modaya katkı sağlayan, bunun için uğraşan moda dizayncılarını bir ortaya getirdi. Ellen MacArthur döngüsel bir moda ekosistemi için yapılabilecek adımları sıralarken bir öncelik sırasında bulunuyor. Sürdürülebilirliğe katkı sağlamak için ikinci el ve vintage’a yatırım, ileri dönüşüm ve son olarak rejeneratif dokumacılık gereçlerini sıralıyor. Fakat bir ekleme yapıyor: “Küresel bir başarı elde edebilmek için herkes kendi doğrusunun peşinden koşmak yerine, farklı endüstrilerin birleşip ortak karar almaları gerekiyor.”

Tüketimi azaltmanın en sıradan yolu, al ve at mantığında üretilmiş eşyalardan uzaklaşmak. Üretimde hangi gereçlerin kullanıldığına ve nasıl üretildiğine bakılması gerekiyor. İkinci el yahut vintage her vakit bir seçenek, fakat eliniz- deki elbise gerçekten ikinci el pazarına düşebilecek kadar güçlü gereçlerden üretilmiş mi?

Süreç bir eşyayı, aracı tasarlamakla başlıyor. Seçilen gereç ne kadar sağlam? Üretim süreci etik mi? İşçilerin hakları ödendi mi? Hayvanlar ziyan gördü mü? TENCEL, satın almak istediğiniz bir kıyafeti en az 30 kez kullanmanızı, ziyan gören rastgele bir noktası var ise tamir edilmesini öneriyor. Bu sırada ikinci el kıyafet satan uygulamalarda sat- mayı düşünebilirsiniz. Takas ya da kiralama da bir seçenek.

KİM NELER YAPIYOR? EZBERE BİLDİKLERİMİZ VE DİĞER ÖRNEK İSİMLER
Bu hususta isimlerini ezbere bildiklerimiz var artık. Gabriela Hearst ya da Stella McCartney üzere. McCartney geçtiğimiz yıl laboratuvara girerek moda dünyasını Mylo ve mantarlarla tanıştırmıştı. “Modanın geleceği” tarifini kullanıp İlkbahar/ Yaz koleksiyonunu da buna adadı. Üretim aşamasında su kullanılmıyor ve neredeyse hiç elektriğe ihtiyaç duyulmuyor. “Hayvanları öldürmüyoruz, ağaçları kesmiyoruz.” Gabriela Hearst ise bu dönem koleksiyonunda faaliyet gösterdiği, üretimini yaptırdığı bölgede yaşayan lokal topluluklara karşı somut aksiyonlar aldı.

Maisie Williams, Coperni’yle işbirliği yaparak Swipe Bag tasarladı. Game of Thrones’la tanıdığımız oyuncu son vakit içinderda bir sürdürülebilirlik elçisi olarak çalışıyor. Coperni’nin bu koleksiyonunda odun hamurlarından, meyve posalarından hazırlanan hususlar kumaşlara dönüşüyor, kumaşlar da gündelik çantalara. Günü gelip de kullanım ömrü sonlanacağı vakit toprağa karışabiliyor.

Maisie Williams’ın Coperni tasarımcılarıyla bir arada hayata geçirdiği Swipe Bag, “sürdürülebilir bir geleceğe” katkı sağlamak için elma kabuğu ve posalarından üretildi.

Benzer bir çanta koleksiyonunu Mulberry de piyasaya sürmeye hazırlanıyor. Koleksiyonun ismi Lily Zero, karbon nötr bir koleksiyon. (İlk kere 10 yıl evvel tanıştığımız Lily ailesinin tabiat dostu yeni üyesi). Ardındaki mantık çiftlikten mağazaya. Ve bu sürecin tamamında karbon nötr olmak gözetilmiş. Mulberry’nin 2035 için belirlediği adanmışlıklar vardı. Bu koleksiyon da o uğurda attıkları adımlardan biri. İngiltere, Somerset’te kurdukları fabrikanın tüm işleyiş metotları da bir daha karbon salınımını sıfırda tutmak için… Yeni çantalarını Instagram’da tanıtırken şöyleki demişlerdi: “Bütün iş yapış prosedürlerimizi rejeneratif tarıma ve döngüsel iktisada çevirmek istiyoruz.”

Christy Dawn Avustralya’da kurulan ve yükselişte olan bir marka. Toprak anayla bağ kurabilmek için yalnızca sürdürülebilir olmak yetmez, döngüsel halleri de belirlememiz gerekiyor yazıyor markanın mantrasında. “Geleceğimiz buna bağlı.” Bunun için bir teşebbüs de kurdular. Mantık tarladan dolaba. Hindistan’da çeşitli yerlerde toprağı uygunlaştırma çalışmaları yapıyorlar, tohumlar dikiyorlar. Antik halleri kullanarak mahallî çiftçilerle bağlantı halindeler. Organik pamuk yetiştiriyorlar. Christy Dawn hayli küçük ölçekli bir marka olabilir. Lakin çatısı altında Gucci ve Balenciaga’yı bulunduran Kering de döngüsel iktisada katkıda bulunmak için kendi çiftlikleri üzerine çalışıyor. Kering Ocak 2021’de Regenerative Fund for Nature isimli teşebbüsünü kurdu. 1 milyon hektar büyüklüğündeki bir tarım alanını kullanıma açarak beş yıl içerisinde hammadde yetiştirmeye çalışacağı rejeneratif tarıma başladı. Yapacakları tarımcılık ile toprağı ve mineralleri daha sağlıklı hale getirmek için çalışacaklar. Gucci’nin CEO’su Marco Bizzari, geçtiğimiz yıl Kopenhag Moda Zirvesi’nde net-sıfır karbon emisyonu için rejeneratif tarımın tek çıkış yolu olduğunu söylemişti. North Face ve Patagonia da kendi tarım alanlarını yaratan markalardan. Organik pamuklarını bu yenilenmiş topraklarda yetişen bitkilerden elde ediyorlar.

Mulberry döngüsel iktisada katkı sağlamak için karbon salınımını net-sıfırda tutmak için kendi fabrikasını kurdu. The North Face ve Patagonia haricinde sanayinin en büyük oyuncularından Kering de kendi tarım alanlarını kurdu.

TENCEL, tedarik zincirinin şeffaflığını artırmanın yanı sıra 2050 yılına kadar net-sıfır emisyon gayesine ulaşmayı taahhüt ediyor. 2020 yılında bölümdeki birinci sıfır karbon TENCEL elyafları piyasaya sürüldü. 2021 yılında ise REFIBRA teknolojili elyaflar da dahil edilerek sıfır karbon maksadının kapsamı süratli bir biçimde genişletildi. Lenzing, markaların özel elyaflara yönelik artan talebini önbakılırsarek savlı büyüme planıyla üretim imkanlarını güçlendiriyor. Bu plan doğrultusunda 2022’nin başlarında Tayland’da dünyanın en büyük lyocell üretim tesisi açılması planlandı. Lenzing Küresel Dokumacılık Kısmı Lider Yardımcısı Florian Heubrandner, “2022 yılında da dokuma ve moda bölümlerinde fark yaratan sıfır karbon inovasyonlarımızın geliştirilmesine odaklanacağız. Önümüzdeki on yıl boyunca da 2050 vizyonumuzu gerçekleştirmeye yönelik sürdürülebilirlik odaklı inovasyonlara imza atacağız” diyor. TENCEL markalı lyocell ve modal elyaflar, kullanılan kumaş ve dokulara nefes alabilirlik, pürüzsüzlük, doğal bir yumuşaklık ve tesirli nem idaresi sağladığından konforu gerçek manada yaşatıyor. Üstelik kullandığınız eserin ömrünü tamamladığında bir daha tabiata geri döneceğini bilmek, nitekim de âlâ hissettiriyor.

YENİ KUŞAK TARIM
Peki bu yeni nesil tarımcılık, rejeneratif tarım, yenilenmiş toprak ne manaya geliyor? Tahminen de mevzuyu en âlâ New York Times açıklıyor ve bunu bir yoga pratiğine benzetiyor. Süreçlerin daha manevî bir yanı olduğunu yazmıştı editörler. Doğayı denetim etmek yerine, tabiatla birlikte çalışmak. Başta ilaçların ve yapay gübrelerin kullanılmaması manasına geliyor bu da. bu türlü bir daha karbon emisyonu azalıyor. Rejeneratif tarım daha fazla oranda karbondioksiti emebiliyor ve etraftaki biyoçeşitliliği sağlıyor. Olağan tarım, kullanılan kimyasallar niçiniyle bir süre daha sonra ölüyor ya da iş goremez hale geliyor. Toprak iş görmediği vakit, arılardan öbür hayvanlara tabiattaki tüm canlılar ömür alanlarını da terk etmek zorunda kalıyorlar. Rejeneratif tarımda takım biçme olayları planlı yapıldığından tabiat bir istikrar ortasında oluyor.

Fibershed ise kâr hedefi gütmeyen bir tertip. Coğrafik işaretleme metodunu kullanarak markalara hiper-lokal kumaş tedarik edebilmeleri açısından yol gösteriyor. İngiliz dizayncı Phoebe English, Fibershed’le çalışan isimlerden yalnızca biri. Son koleksiyonunu hazırlarken Londra’daki stüdyosunu merkeze alarak bir dairesel alan çizdi ve en çok 250 kilometre uzaklaştı. Kullandığı dokumacılık mamüllerinin hammaddeleri bu sonun ortasında yetişiyor, tedariğin tamamı bir daha bu hududun ortasında. İpliklerin satın alınmasından dikiş yapan atölyelere kadar her şeyin bu 250 kilometrelik alanın ortasında çözülmesi hedeflendi.
Az evvelden bahsetmiş olduğumiz tabiatın kendi istikrarını bulması da bu sayede oluyor. özetlemek gerekirsesı doğal gereçlerin olabilecek en doğal ya da rejeneratif tarım yoluyla üretilmesi gerekiyor. Bu yaklaşım toprağın düzgün işlenmesine de yardımcı oluyor. Hasatta bir istikrar sağlanıyor, her husus kendine has yerde yetişiyor, toprağa ona nazaran bakım yapılıyor, biyoçeşitliliğin yok olması önleniyor.

Tükettiğimiz mamüllerin tabiata karışabilmesi için bu koşul. Karışamayacağı durumlarda geri dönüştürülebilir olması gerekiyor, her şeyden değerlisi yatırımın uzun müddet kullanılabilecek dayanıklılıktaki kesimlere yapılması gerekiyor.

Ellen MacArthur Foundation tarafınca hazırlanan bu kitap sanayi başkanlarından bağımsız markalara kadar döngüsel moda ve iktisat için çalışanları yan yana getiriyor.


Yazı: Aykun Taşdöner

ELLE Türkiye Haziran 2022 sayısından alınmıştır.